Eski büyükelçi Şakir Fakılı Orta Avrupa’da Akraba ve dost bir ulus Macarlar başlığıyla bir yazı İkitelli Escort kaleme aldı
Macaristan’ın Başkanti Budapeşte’de 4 yıl 2013 2017 Başkonsolosluk yapan muharrir Fakılı Ankara Politilalar Merkezi için yazdığı yazıda Macaristan ın Türk Kuruluna gözlemci üye olarak katılmasının Türk dünyasında sevinçe İkitelli Escort Bayan karşılandığını yazısında hatırlatarak şöyle başladı
Atatürk 1934 yılında İnanç Mektubunu takdim eden Macaristan Büyükelçisi Jungerth Arnothy ye şunları söyler Bu iki halk Türkler ve Macarlar tarih boyunca bir sefer yan Escort İkitelli yana gelip akrabalıklarının farkına varsaydı Doğu Avrupa tarihi çok farklı olurdu Yeniden periyodun Genelkurmay Lideri Rüştü Erdelhun un soyadının Erdel Macarlarından ve Hun Türklerinden geldiğini belirtmek hedefiyle Atatürk tarafından verildiği söylenir Sahiden birçok tarihçi Asya dan Batı ya yanlışsız göç ederken Türklerle Macarların asırlarca yan yana yaşadığını birbirlerinden lisan kültür günlük hayat bahislerinde yakından etkilendiklerini kaydetmiştir
HERKES İÇİN KAZANIM
Macarların bize akraba derecesinde yakın Atilla isminin bizdeki Mehmet kadar yaygın olduğuna Macaristan da vazife yaptığım dört yıl boyunca hasbelkader tanıklık ettim Efendiliği elden bırakmayan disiplinli terbiyeli eğitimli faziletli çok okuyan bu halkı her vakit takdir ve hürmetle andığımı söylersem abartı sayılmamalı Sokakta yüksek sesle tartışan bağıran ya da kahkaha atan hiç bir Macar a rastlamadığımı rahatlıkla söyleyebilirim Birkaç yıl evvel Macaristan ın Türk Kuruluna gözlemci üye olarak katılması da bütün Türk dünyasında sevinçle karşılanan kıymetli bir gelişme oldu Bu gelişmenin hem Türk dünyası için hem de bu hoş Tuna uzunluğu ülkesinin insanları Macarlar için kazanımlar sağlayacağına kesin gözüyle bakılabilir
Şakir Fakılı
SOVYET TARİHÇİLER
Macarların kökleri ile ilgili tartışmalara değinen Fakılı şöyle devam etti
Macarların kökenini kimi tarihçiler Türklere bazıları Finlere bağlıyor Birtakım Türkologlar Varşova Paktında bulundukları 1945 1989 devrinde Macarların Türk dünyasıyla bağlarının güçlenmesini istek etmeyen Sovyet rejiminin onların Fin kökenli olduğu savını işlediğini söylerler Günümüz tarihçileri Macarların soyunun Hunlar Başkurtlar Avarlar Kumanlar Peçenekler ve Hazarlarla temaslı olduğunu Milattan Sonra 650 965 yılları ortasında karar süren Hazar devletinin egemenliği altında Macarların Türk kavimleri ile yakın temas halinde yaşadığını akrabalık derecesinde kaynaşmanın o periyotlarda gerçekleştiğini belirtiyor Macar tarihçi Ferenc Eckart Macaristan Tarihi isimli kitabında Macarların Batı ya hakikat göç ederken siyasi teşkilat ve ekonomik hayat prestijiyle Türklerden farklarının olmadığını tabir etmektedir Bu bağlamda Macarların ve onlarla yakın akraba Sekellerin XVI yüzyıla kadar Yenisey Türk alfabesini kullandığını kaydedebiliriz Hakikaten bizim de dahil olduğumuz Ural Altay lisan kümesinde yer alan Macarca lisanında Orta Asya Türkçesinden gelen yüzlerce sözcük bulunduğu kabul ediliyor Kendisi de Macar olan gazeteci muharrir Arthur Köstler 1905 1983 Macarcada Hazarların kullandığı Türkçe den de Çuvaş lehçesi 200 sözcük olduğunu yazıyor
CEBİMDE ELMA VAR
Macarca ve Türkçe’nin benzerliğine dikkat çeken Fakılı şu tabirleri kullandı
Aramızdaki lisan benzerliği için sıkça verilen en hoş örnek hem Türkçede hem Macarcada tıpkı olan Cebimde çok küçük elma var tümcesidir Bunun dışında günümüz Macarcasında hâlâ kullanılan balta keçi kapı sakal çakal koç deve arpa kendir tepsi kırbaç çanak üzere çok sayıda Türkçe sözcük bulunuyor Budapeşte deki birçok sokak ismi bugün de Türkçedir Sipahi Taban Tuğrul Pala Kartal Sokağı gibi Macaristan birebir vakitte iki enstitüsü ve ünlü Türkologları ile Türkolojinin de dünyadaki beşiği sayılır Bizde de Atatürk ün talimatıyla Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih Coğrafya Fakültesi bünyesinde 1936 da Hungaroloji kürsüsü kurulmuştur
TÜRKLERE TÖRÖK
Macarların Türkleri öteki doğulu toplumlardan ve müslümanlardan farklı tuttuğunu kaydeden Fakılı şöyle yazdı
Tarihe ve geleneklerini yaşatmaya meraklı bir ulus olan Macarlar Türklere Török derler Török dışardan alınmış değil Macar toplumunun benimsediği bir isimdir Tarihin birinci periyotlarından beri Türklerle birlikte yaşamış olmalarının da tesiriyle Türkleri başka Doğulu ve Müslüman halklardan başka telakki eder Türkleri biraz da kendilerinden görürler Kelam eski periyotlardan açılmışken üstte kelamını ettiğimiz Budapeşte doğumlu Macar muharrir Arthur Köstler in Hazar Kağanlığını anlattığı Onüçüncü Kabile Orta Asya nın Yahudi Türkleri Hazarlar kitabına değinmemek olmaz Köstler in bu kitabı Milattan Sonra 650 965 yılları ortasında Hazar Deniziyle Karadeniz ortasında kalan bugünkü Ukrayna yı Rusya nın bir kısmını ve Kuzey Kafkasya yı içine alan bölgede karar sürmüş Hazar devletini ve orada yaşayan Türk kavmi Hazarları ele almaktadır Muharrir bu kitapta Macarların da tıpkı devlet çatısı altında Hazar Türkleriyle iç içe yaşadığını bir Türk şivesi olan Hazarca ile Macarcayı bir ortada kullandıklarını birinci Macar hükümdarı Arpad ın Türkçe arpa anlamında Hazar geleneğine nazaran tahta çıktığını belirtmektedir
HAZARLAR DETAYI
Fakat Köstler in 1971 de yayınlanan bu kitapta ileri sürdüğü tez 750 yılı civarında Hazar Kağanlığının resmî din olarak Yahudiliği seçtiği ve bugünkü Yahudi toplumunun büyük kısmının özellikle Aşkenazi Musevilerinin Kafkas kökenli olduğu Hazarların günümüz Yahudi nüfusunun neredeyse hakim ögesini teşkil ettiği bu prestijle saf bir Yahudi ırkından kelam edilemeyeceği fikrine dayanmaktadır Doğal olarak tek bir ırk kelam konusu olmayınca Avrupa da görülen antisemitizmin de temelinin zayıflayacağı öne sürülmüş olmaktadır Tabiatıyla bu tezin doğruluğunu yahut yanlışlığını ortaya çıkaracak şahıslar elbet tarihçiler antropologlar genetik uzmanları velhasıl bilim insanlarıdır
KİTAPTAKİ ARGÜMANLAR
O devirde Orta Asya dan Batı ya hakikat birçok göçebe kavmin yani Kumanların Peçeneklerin Hunların Oğuzların Kıpçakların dalga dalga göçü devam etmektedir Hazarların Oğuzların kolu Selçuklu sülalesinin kurucuları ile de yakın bağları olduğu hatta Selçuk beyefendisinin dört oğlundan birinin isminin İsrail bir torununun isminin Davut olduğu lakin Selçukluların İslamiyet i seçmesiyle bu yakınlığın bozulduğu kitapta kaydedilmektedir
Hazar Devletinin 300 yıllık ömrü Doğu Roma İmparatorluğunun ve Rusların atakları sonucu 965 yılında tamamlanır ancak Hazar ögesi bölgede yaşamaya devam eder Buradan Doğu Avrupa ya gerçek göçler olur Selçukluların 1071 yılında Malazgirt Savaşını kazanması Anadolu nun kapısını Türklere açar Bu ortada Macarlar da Orta Avrupa ya bugünkü vatanlarına gerçek göçe devam eder 900 yılında Hıristiyanlığı seçerler Macarların vatanı ise Slav ve Germen denizinin ortasında kalmıştır Bu durum Macar dış siyasetini günümüze kadar etkileyen ögelerin başında gelir Lakin Macarlar ulusal bütünlüklerini ve kimliklerini müdafaayı başarırlar
ANADİLLERİ TÜRKÇE
Arthur Köstler’in kitabında Karayim Musevilerinin 1897 yılında Rusya da yapılan birinci nüfus sayımında anadillerinin Türkçe olduğunu yazdığını belirten Fakılı şu tabirleri kullandı
Arthur Köstler kitabında Hazar devletinde yaşayan Karayim Musevilerine de yer veriyor Karayimlik Haham literatürünü öğrenmeyi reddeden bir mezheptir Hazar devleti yıkıldıktan sonra bunların bir kısmı Rusya da kalırken bir kısmı Polonya ya ve öbür Doğu Avrupa ülkelerine göç ederler 1897 yılında Rusya da yapılan birinci nüfus sayımında Karayimlerin yüzde 80 i anadillerinin Türkçe Hazar lehçesi olduğunu söylemişlerdir Doğu ve Orta Avrupa ya göç edenlerin kullandığı lisan ise Almancanın tesirine girmeye başlamıştır Lakin Polonya daki Hazar Musevileri ortasında Karayimler Almancaya karşı çıkan tek topluluktur
Doğu Musevilerinin evvelden konuştuğu Yidiş lisanı ise İbranice ortaçağ Almancası Slav lisanları ve eski birtakım lisan ve lehçelerin garip bir karışımıydı Günümüzde konuşulan Yidiş lisanında Almanca sözcüklerin bol olması ise Avrupa nın ortalarına göç edildiği sırada Alman tesirine girilmesine bağlanmaktadır İngiltere de 20 Nisan 2016 tarihinde Independent gazetesinde çıkan değişik bir haber bu lisanın kaynağı konusunda Köstler in tezini destekleyecek niteliktedir
Sheffield Üniversitesinden İsrail doğumlu Dr Eran Elhaik Yidiş lisanının kaynağının Almanya değil Türkiye nin kuzeydoğusundaki İskenaz ve Aşenaz köyleri olduğu günümüzün Yahudi nüfusunun büyük çoğunluğunun Orta Doğu dan değil Köstler in Kafkasya teorisine uygun olarak evvelce Türklere ilişkin topraklardan kaynaklandığı görüşünü ortaya atar
KÖSTLER DE YAHUDİ
Köstlerin de Macar Musevisi olduğunu hatırlatan Fakılı şunları tabir etti
Biz tekrar dostlarımız Macarlara dönelim Bugün Macarların büyük çoğunluğu Katolik ve Protestan mezheplerine mensup Hıristiyanlardan oluşuyor Hıristiyanların yanısıra sayıları tam olarak bilinmemekle birlikte Avrupa da İngiltere den sonra en büyük Yahudi toplumunun Macaristan da yaşadığı söyleniyor Yeniden Avrupa nın en büyük dünyanın ABD den sonra ikinci büyük sinagogu Budapeşte de bulunuyor Macar Musevilerinin birçoğunun soy isimlerinin Almanca olmasının yabancıların ilgisini çektiğini anımsıyorum Hatta bir Macar siyasetçinin Yahudi düşmanlığından çekindiği için dedesinin soyadını değiştirdiğini söylediği aklımda kalmış
Kabul etmek gerekir ki Köstler de bir Macar Musevisiydi Bu açıdan ileri sürdüğü tezlerin objektif olup olmadığı tartışılabilir Sonradan İngiliz vatandaşlığını da alan Köstler tıpkı vakitte 1941 de yazdığı Gün Ortasında Karanlık kitabıyla Stalin zulmüne karşı çıkmış yapıtlarıyla bilimi ve özgürlüğü savunmaya çalışmıştı
NAZIM HİKMET LİSTEDE
Macarların ülklerinde izler bırakan isimlere ehemmiyet verdiğini kaydeden Fakılı Nazım Hikmet in de mermer bir levha ile anıldığını belirterek şunlara dikkat çekti
Macarlar şairlere ressamlara sanatçı ve müelliflere büyük bedel veren bir halk Budapeşte de gezinirken birçok sokağa sanatçı isimlerinin verildiği meydanlara ve bulvarlara ünlü sanatkarların heykellerinin konulduğu basitçe görülebilir Köstler in de Budapeşte de Büyükelçiliğimizin ardındaki uzun caddede bir heykeli vardı Kaldırımda bir bankın üzerine oturmuş gelen geçen hemşerilerine bakıyordu Macarlar yalnızca kendi sanatkarlarına değil ülkelerinde izler bırakan yabancılara da hürmetlerini göstermekte tereddüt etmemişler Örneğin Nazım Hikmet i de Budapeşte de bir müddet kaldığı Andraşi Otelinin kapısına astıkları bir mermer levha ile hatırlamışlar
BEDELLİ BİR GELİŞME
Macarları yakından tanımak isteyenler için çok daha geniş bir tarih tipi yapmak mümkün Köstler yalnızca bir örnek Esasen bizim tarihimiz Macarlarla ilgili sayısız bilgi ve evraklarla doludur İstanbul un fethinden Macar Topçu Orban ı 1526 Mohaç Meydan Muharebesini Yasal Sultan Süleyman ın 1566 da Zigetvar da vefatını birinci matbaayı kuran Macar asıllı İbrahim Müteferrika yı 1859 Macar bağımsızlık savaşından sonra Osmanlı ya sığınan ve Kütahya daki konutu müze yapılan Layoş Koşut u Osmanlı ordusunda paşa olarak savaşan Macarları unutamayız
Evet Macarlar sahiden Orta Avrupa da yaşayan hem akraba hem dost bir halk Türk dünyası içinde hak ettikleri yeri almaya başlamaları da kıymetli bir gelişme
