Türkiye kendi iç sıkıntıları ile uğraşırken dünyada çok enteresan gelişmeler oluyor. ABD Lideri Joe Biden’ın açıkladığı 6 trilyon dolarlık astronomik bütçenin ülkedeki faiz oranlarının artmasına yol açacağı ve böylece global sermayenin gelişen ülkelerden çıkıp tekrar kapitalizmin merkezlerine döneceği yorumları yapıldı. Lakin, tartışmanın özü bu değil, Biden bütçeyi sunarken burada asıl hedefin “ABD iktisadını tekrar düşünmek” olduğunu söyledi. Kamu yatırımlarının tarihte görülmedik biçimde artması ve toplumsal devlet tarafındaki teşebbüsler bütçenin en dikkat çeken yanları. ABD medyası ve yorumcular artık açıkça “neo liberal periyodun bittiğini” söylüyorlar.
LİBERALİZM İFLAS ETTİ
Biden’ın sunuş konuşmasındaki ikinci ana fikir de Çin rekabetini ortadan kaldırma gayesi. Hakikaten, neo liberal telaffuzun en çok yanıldığı ve bu politik ideolojinin somut şartlarda iflas ettiği nokta budur. Çin ve gibisi ülkeler piyasa iktisadının kurallarını uygulamışlar ancak hiç de liberallerin sandığı üzere tabiatıyla Batı tipi demokratik ve insan haklarına saygılı toplumlara dönüşmemişlerdir. Tam bilakis, üst yapıdaki despotik devlet düzeneğini güçlendirmiş hatta global rekabette öne geçmek için devleti ek bir silah olarak kullanmışlardır. Yaşanan bu kadar tecrübeden sonra, demokrasi ve insan haklarının liberal piyasa ekonomisin paralel bir sonucu olmayıp bir kültür, uygarlık ve eğitim işi olduğu anlaşılmıştır.
Artık Batı ülkeleri kendi ortalarındaki ittifakı daha da geliştirirken bir yandan da ulus-devlet anlayışına geri dönüyorlar. Bu formda Çin ve gibisi ülkelere bilgi ve teknoloji transferini engellerken, öte yandan asıl üstünlükleri olan yetişmiş insan gücü ve uygarlık seviyelerini yüksek teknoloji, inovasyon ve yapay zekâ çerçevesinde ağırlaştırıp pekiştirmeyi hesaplıyorlar.
SALGIN BİR FIRSATTIR
Biden açıkça “Amerika’nın Kovid salgının bitiminden sonra eski durumuna dönmekle yetineceğini sanmak yanlıştır” diyor. ABD Lideri, en kıymetli fikrini ise “bu durumu fırsat bilerek yeni bir Amerikan iktisadını hayal etmemiz ve kurmamız gerekiyor” halinde lisana getirdi. Toplam 6 Trilyon 11 milyar dolar tutan federal bütçenin 2031 yılında 8,2 trilyon dolara ulaşması bekleniyor.
Demokratlar bütçede 2,3 trilyonun altyapı yatırımlarına ayrılmasını öngörmüşlerse de Kongredeki uzlaşma sonucu bu meblağ 1,7 trilyona indirilmiştir. Bütçenin dörtte birine yakın bir kısmının altyapı yatırımlarına aktarılması yeni devirde ABD devletinin iktisattaki rolünü göstermesi bakımından değişiktir. Türkiye’de kamu kaynaklarını 5 büyük kümeye peşkeş çeken “yap-işlet-devret” sistemiyle ABD kamu harcamaları karşılaştırıldığında Amerika’nın toplumsal demokrat yönelimi daha açık ortaya çıkmaktadır.
Lakin devletin güçlendirilmesi bununla bitmemektedir. Bütçedeki 1,8 trilyon dolar devlet tarafından finanse edilecek eğitim kesimine ve toplumsal hizmetlere ayrılmaktadır. Biden, bu halde “21’inci yüzyılın işgücünün” yaratılacağını belirtmiştir. Bütçe bir yandan Amerikan orta sınıfını güçlendirirken öbür yandan ABD’nin rakiplerini çok geride bırakmasını hedefliyor.
Beyaz Saray, bu dev bütçeye gelir sağlamak için zenginlere yüksek vergiler getirmeye hazırlanıyor. Bu çerçevede birinci olarak büyük şirketlere bir evvelki lider Donald Trump tarafından getirilen vergi indirimleri kaldırılıyor. Akabinde dev firmalar ve harika zenginler için tüm vergiden kaçınma yolları kapatılıyor.
ESKİ MODEL DEĞİŞTİ
ABD, bu yeni ekonomik siyaseti ile ülke içinde devletin rolünü arttırırken global planda ise bir manada Trump devri siyaseti devam ettirilerek ABD devleti birçok bölgeyi terk ediyor. Afganistan ve Ortadoğu bunun örnekleri. Rusya ile Cenevre’de gerçekleşecek tepe, İran ile nükleer mutabakatın canlandırılması, İsrail-Filistin ilgilerinde katı Tel-Aviv yandaşlığından uzaklaşılması bunun işaretleri sayılabilir.
Eski neoliberal modeli anımsadığımızda ABD’nin “tek imparatorluk” zihniyetiyle her ülkeye nizam vermeye çalıştığını ve bunun tamamlayıcısı olarak gelişmiş ülkelerde devletin rolünün azaltılıp piyasanın ilahlaştırıldığını görüyorduk. Bu periyot bitmiştir. Yeni modelde ise öteki Batılı güçlerle aşağı üst eşit pozisyonda ve diplomasiye tartı veren bir ABD devleti görünümü vardır. Bu sistemde askeri müdahaleler ve benzeri usuller yerine ekonomik cezalar, ülkelere değil şahıslara yönelik teşebbüsler ön plana çıkıyor. Bunun bir tamamlayıcısı olarak da ABD federal devletinin içerde iktisada daha fazla müdahale ettiği ve ülkeyi öteki ülkelere muhtaç olmayacak yeni bir çağa hazırladığı bir sistem öngörülmektedir
ANTİ-KÜRESELLEŞME BAŞLIYOR
Günün moda sözcüğü artık “deglobalization” yani ülkeler ortasındaki karşılıklı bağımlılığı azaltmaktır. Sermayenin, mal ve hizmetlerin ve bireylerin özgür dolanımı sınırlanıyor, birçok vakit insani problemlerle maskelenen ekonomik göçe son verilmek isteniyor, ABD ve başka Batılı ülkelerin önümüzdeki devirdeki siyasetlerinin ana yöneliminin ulus-devleti korumak olacağı anlaşılıyor. Kovid-19 salgını da bu gayeleri gerçekleştirmek için bir fırsat olarak kullanılıyor. Bu durumu kestiremeyen ve ekonomilerini çok bir biçimde dışa bağımlı hale getirmiş olan ülkeleri ise güç günler bekliyor. Sıcak paraya adeta bir uyuşturucu üzere alıştırılmış olan iktisatların zora düşülünce global uyuşturucu trafiğine dâhil edilmesi seçeneği ise birtakım coğrafyalarda çok ağır meselelere yol açacak üzere görünüyor.
Okurlarıma yeni ABD ekonomik siyaseti hakkında bir de küçük örnek vermek istiyorum. New York kenti idaresi ismine “milyarderler semti” denilen Manhattan’ın bir mahallesinde evsizler için bir sığınma konutu açıyor. Ortalarında 100 milyon dolarlık bir dublekste oturan Dell firmasının sahibi Michael Dell de bulunan semt sakinleri bu durumdan rahatsız olup engellemek için dava açmışlar lakin geçen haftaki duruşmada karar evsizler lehine verilmiş, artık evsiz ABD yurttaşları New York’ta milyarderlere komşu olacaklar.