Quare siletis juristae in munere vestro?
Hukukçular, sizleri ilgilendiren sorunlar hakkında niye suskunsunuz?
Giorgio Agamben, İstisna Hâli içinde.
GÜNDELİK SİYASET
Son günlerin en kıymetli gelişmesi, elbette “zam zülüm işkence” etrafında değil, İstanbul’un ele geçirilmesi ismine yürütülen “siyaset” odağında Canan Kaftancıoğlu’nun ceza alması ve “siyasi yasaklı” duruma düşürülmesidir. Elbette Canan Kaftancıoğlu’nun auta atılması kıymetli fakat daha kıymetlisi, zirvedeki siyaseti de aşan gündelik hayatın tehdit edilmesi… Üstelik bu, Seyahat sürecinin de temel argümanlarından biriydi. Yani “tepedeki” lisanına, kelamına, mimiklerine, jestlerine, elhasıl tüm “kip”lerine dikkat edecek, ihtimam gösterecek, hürmette kusurda bulunmayacak; ortadakiler de, alttakiler de “siyaset arenası”nda kendilerini söz edebilecekleri düzeneklere kavuşacaklardı. İktidar ile Muhalefet’in hürmet çerçevesinde ve ülkenin “çıkarları” ekseninde monolog değil diyalog halinde olması… Öykü ne kadar kolaysa uygulaması o kadar çetrefilliydi. En temel çetrefillik, siyasi öznelerin kompleksleriyle şekillenen bir ülke/dünya gerçekliğinin pespayeliğidir elbette.
Sorun şu ki müziğinden giysi kuşamına, lisanından şivesine, yemesinden içmesine, cenaze merasiminden gömme ritüellerine tüm alanlarda siyaset “müdahillik” ister. Üstelik bu, daha çok “benden olmayana, benim üzere giyinmeyene, benim üzere ibadet etmeyene, benim üzere eğlenmeyene, benim üzere düşünmeyene, benim üzere eğitim görmeyene” yönelik ablukalara karşı bilhassa geçerlidir…
Burada “sol” denen “radikal kesim”i (radikalliğe küçük bir değini az sonra yapılacaktır) dışta tuttuğum sanılmasın. Bilakis, kelam konusu temel ilkeyi her durumda, en sıkıntı şartlarda, en ölümcül anlarda onların hayata geçirmesi çok kıymetlidir diye düşünüyorum. Bilhassa ağır “yenilgi dönemleri”, akabinde gelen “bölünmeler” sürecinde fizikî ve zihinsel sağlamlık/sağlıklılık son derece hayati kıymet taşımaktadır.
Bu da taktik, stratejik yaratıcılığın asla pes etmemesi manasına gelir. Bu bağlamda daima yeni argümanlar üretilmesi, yeni oyuncular, yeni aktörler/aktrisler sahnede uzunluk göstermesi doğrultusunda arayış içinde olmak demektir. Bu, “eski” aktörleri/aktrisleri, oyuncuları ıskartaya çıkartalım manası taşımıyor, asla. Ayrıyeten, kuramsal-kılgısal çok taraflılık, çok boyutluluk ve çok seslilik “muhalefet” odaklarının olmazsa olmazlarındandır. Biri başkasına galebe çalmak üzere bir atraksiyon içine girmemelidir. Tarih her vakit bunun tam aksisini işaret etse de günümüz ve geleceğimiz bu argümanların çok boyutlu icrasını mecburî kılıyor. Aksi halde insanlık dükkânını kapatmaya az kaldı. Meşhur “son”lar işte!…
RADİKAL’LİK Mİ?
Radikalizm yahut klasik radikalizm, toplumsal liberalizm ve çağdaş ilerlemeciliğin öncüsü, 18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında liberalizm içindeki tarihî bir siyasi harekettir.
Radikal: kesin, esaslı, kökten.
Ad-sıfat: köktenci.
Google’dan miniminnacık bir özet
İlber Ortaylı’nın Ahmet Say ile ilgili kelamlarını anlamaya çalıştığımda, bağlamından kopan, hatta uzaklaşan bir durumla karşılaştım. Tuhafıma gitti. Ahmet Say “hangi” istikametiyle “radikal” idi (lütfen yanlış anlaşılmasın: radikalliğine bir itiraz yok). Müzikologluğuyla mı siyasal duruşuyla mı? Cümlede bir mana kayması yaşandığı aşikâr. Müzik alanında çok fazla ileri geri laf edemeyeceğim için, orada bir “radikallik” ne söz eder, doğrusu bilmiyorum. Araştırmam/incelemem gerek. Lakin siyasal bağlamda “radikallik”ten kelam ediyorsa… Bunun altında da hafif küçümseme, dışlama, öteleme varsa, doğrusu ikinci bir şok yaşarım.
Herkes ve her sistem tarihi çıkış noktasında “radikalliğin” denizinde yüzer. Sonrasında sistemleşir, metnin üç basamağına (öncesi/şimdisi/sonrası) sağlam bir halde yerleşir. O saatten itibaren “kurgu” büsbütün “güçler dengesi”nin belirlediği ileri geri, altüst oluşlarla yeni biçimler, hasebiyle içerikler edinir. Burjuva ihtilalleri dün radikal çıkışlarla var oldu, varlığını kanıtladı. Öncesine, sonrasına sızdı. Önce’sinde kapalı özne olarak yaşadı, şimdi’sinde açık özne olarak yaşıyor. Gelecekte de “tarihselleşerek” hayatını sürdürecek. Başka sistemler gibi…
Sosyalizm (uygulamalarıyla hakikat yanlış, özüne uygun yahut değil) bir orta dünyanın üçte birini temsil eden bir sistemdi; hâlâ bu potansiyelini koruyor. Dayandığı “emekçi” bölümler nedeniyle daha fazlasını “ele geçirme” doğrultusunda “gizli/açık” donelere de sahip. Radikal bir çıkıştı lakin “dünya sistemi” içinde varlığını kabul ettirdi. Maalesef altyapı şartlarından çok üstyapı (öncü/özne) tahribatıyla ağır mağlubiyete uğradı/uğratıldı.
Münasebetiyle tarih sahnesine yeni hareketler de katıldı, katılmaya devam ediyor; Anarşist, Feminist, Ekolojist, LGBTİ+ gibi… Tarihin duruma nazaran çıkış/start almak için geri, duruma nazaran amaca varmak için ileri giden bir tekeri var ise bunun da doğal karşılanması gerekiyor.
Bana nazaran ülkemizde son periyodun en “radikal” çıkışını “Alevi kurumları/Cemevleri” yapmıştır. Takdire şayandır. Alevilik ister İslam içi ister İslam dışı kabul edilsin, hiç kıymetli değil lakin kimi çıkışlarıyla “insanlığa ders” vermeye devam ettiği aşikârdır. Ortaçağ, engizisyon, cadı avcılığı, recm zihniyetinden çok uzaklarda bir “insanlık ve inanç tasavvuru” ortaya koymaktadırlar. LGBTİ+’ların Cemevlerine girişleri ve cenazelerinin Cemevlerinden kaldırılabileceği doğrultusundaki vurgusu, kalben ve vicdanen alkışlanmayı hak ediyor.
ÇOK RENKLİ Mİ ÇOK SESLİ Mİ
Siyasetin bilinmeyen kusuru neyi Kötülük olarak adlandırabileceğini bilemeyecek bir hâle gelmiş olmasıdır.
Jean Baudrillard, Şeytana Satılan Ruh ya da Berbatlığın Egemenliği içinde
Sistem, çok renkliymiş, çok sesliymiş üzere görünüyor, halbuki oldukça birikimsiz, yeteneksiz, oldukça güzel görüşüz, münasebetiyle bir yanıyla “kötülüğe batmış” ve doğal epey tek boyutlu beşerler kalabalığı tarafından idame ettirilmektedir. Jean Boudrillard’ın tabiriyle “trans-politika evresi” de çökmüş durumda. Kapitalizm kendi içinde sert ve yumuşak eğilimler çatışması yaşarken bölgeler ortasında da önemli çıkar çatışmalarına sahne oluyor.
Haliyle DİA (devletin ideolojik aygıtları, Althusser) siyaseti ıskartaya çıkartırken elbette hurda adalet düzenekleri devreye sokar. Sorun, bu kadar kaypak ve kaygan tabanda “güven” telkin edecek bir “açılım”ın şimdi ufukta görünmüyor oluşudur.
Sonuçta “bedel” oyunun bir kesimidir fakat “rakip” daima “güçlü” ve bir o kadar da arsız, bir o kadar da mızmızsa, “öteki/ler ne yapmalı”? Oyundan mı çekilmeli yoksa…
Selahattin Demirtaş daha çok “etnik” bir yapılanma üzerinden siyaset yaptığı gerekçesiyle damgalandı. Halbuki gençliğine ve tahminen bir ölçü deneyimsizliğine karşın Türkiye’nin “resmi” siyasetine olumlu tarafta katkılarda bulunabilecek artıları vardı. Bunu Cumhurbaşkanlığı seçiminde de göstermişti. Elbette ki handikapları olacaktır, hangi siyasetçinin yoktur ki… Hele “etniklik” gölgesi…
Canan Kaftancıoğlu ise daha çok “sınıfsal” bir portre çizdi yahut onun nezdinde bu türlü bir algı oluşturulmaya çalışıldı. İki halde de hiç dağılmayan pusun pasın tam göbeğinde “resmi” siyasete renk kattı, katıyor, belirli ki daha da katacak.
Her iki öznenin “tehlikeli” algılanması, sistemin siyasi ayağını oluşturan bölümlerin kendilerini “güvende” hissetmemeleriyle alakalı olabilir. Sistem’in bunların koruyuculuğuna gereksinimi olduğundan değil, asla.
Zira her iki öznenin siyasal aksiyonu özü bakımından sisteme meydan okuma değildir. Bu türlü algılanması için göstergeler kâfi sinyalleri vermiyor. Ne yazık ki medyanın da harikulade komplosuyla bu tıp algıları oluşturmak her vakit çok kolay olmuştur. Çavuşeskuların idamlarında da, Saddamların, Kaddafilerin idamlarında da bunları gördük, yaşadık, biliyoruz.
Büsbütün kelle alma üzerine heyeti bir sistem tertibiyle karşı karşıya olduğumuz tezinde değilim. Daha yumuşak “etkisizleştirme” teknikleri de her vakit uygulanmıştır. Kısacası iktidar organlarının bu yolda kullanacakları argümanlar epey fazladır.
Yeryüzü burjuva sisteminin kendi unsurlarını çiğneme durumu, bir cins “koruma refleksi” manasına gelmektedir. O denli ki her an tüm prensiplerini çiğneyebilecek bir tetikte olma hâliyle nöbetteler.
İktidar odakları, oyunu kurarken, en kolayından, bu ilkeyi “vicdani” (vicdan’dan kasıt kendi mantıklarını, prensiplerini, sömürgecilik maddelerini ihlal değildir; o denli olmasını beklemek elbette abesle iştigaldir) ve türel teminat altına almalıdır. Dahası bunu, rastgele bir “askeri vesayet”e yahut “yabancı ele” kaptırmamak için “kurumları” sağlam temellere oturtmalıdırlar. Münasebetiyle, oyuna “resmi pozisyon”da katılanlar da “takiyye” yapmaktan vazgeçmelidirler. İster şeriat hasretiyle yanıp tutuşsun, ister komünizm ateşiyle… İster ekonomik refah sloganıyla yola çıksın ister özgürlükler şiarıyla… Şayet minimum müşterekleri daima aşındırma yolu tercih ediliyorsa, doğal olarak gayrı yasal yollar da devreye girecek demektir. İktidar odakları, daha geniş imkanlara sahip oldukları için, o gayrı yasal yolları inşa etmede her vakit bir adım önde yürüyeceklerdir.
İSTEĞİN İKTİDARI, İKTİDARIN İSTEĞİ KİMLİĞİNİ ELE VERİR
“Naziler istikametinden, bir insanı ‘müslümanlaştırma’ mutlak gücü eline geçiren otoriter idarenin, insanları, en aşağı seviyede şeyleştirmenin en uç örneğini sergilemiştir.”
Serol Teber, Toplama Kampı Sendromu -Ruhun Ölümü- içinde.
Evvel “müslümanlaşmak” nedir bunu anlamaya çalışalım ki “iktidar arzusu”nun ne derece yıkıcı hale gelebildiğini algılayabilelim. Tekrar Serol Teber aktarıyor: “Açlık erimelerinin, bedensel-ruhsal çöküşün en ağır ve son evresine toplama kampı telaffuzunda ‘müslümanlaşma’ (‘Müselmann’, ‘Muzulman’, ‘Muzulmanstwa’,’Muselmanentum’) ismi verilmiştir.”
Bir de trajik öykü ekleyelim buraya: “… ‘müslümanlaşarak’ ölen bir hukukçunun ranzasının altından, eski çimento kâğıtlarından oluşturulmuş iki kalın deftere, ‘ilk kere kendisinin bulduğu ve kurtuluştan sonra, bunları dünyaya tanıtıp büyük sansasyonel olaylara neden olacağına inandığını vurguladığı çeşitli yemek tarifleri’ yazdığı görülmüştür.”
Byung-Chun Han’ın Psikopolitika’da aktardığına nazaran, Jenny Holzer “İstediğim şeyden koru beni” diye seslenmiş. Kime, niçin seslenmiş, bilmiyorum. Elbette Şeytan’ın detayda gizlenmesi üzere bir durum kelam konusu burada. Meğer beşikten mezara hepimizin açık zımnî, yarı açık yarı zımnî “istediğimiz şey” iktidardır. Mal mülk iktidarından saz kelam iktidarına lakin mutlak surette rastgele bir “şey” üzerinde “iktidar” bizi hayatta tutan bağlardan biridir. Âlâ niyetle, berbat niyetle hiç fark etmez, sonuçta o iktidarı isteriz, hatta delicesine arzularız. “Sahip olduklarınızı söyleyin, size kim olduğunuzu söyleyeyim” de benim imalatım bir söz/deyiş olarak burada kendine yer açsın.
Lakin içinde çırpınıp durduğumuz yeryüzü Cennet’inde “iktidar arzusu/sahip olma arzusu” bir formda “dizginlenmez” ise “Cehennem” kapıları sonuna kadar açılacak, alevler gökyüzüne hakikat süzülecek demektir.
Bu düzen’den, iktidar’dan hisse (paydan kasıt yalnızca ekonomik, siyasi değildir) almak her bölümün hakkı ise, en uçtakiler, en marjinaller, en radikaller de buna dahildir, ki sistem onlara o kapıyı açmış, o tünelden geçişine müsaade vermiştir, öyleyse “mızıkçılık” yapma hakkına sahip değildir. Elindeki gücü, “orantısız” kullanma hakkına hiç mi hiç sahip değildir. Yani yargıdan yürütmeye, iktisattan siyasete, tarihten ideolojiye, sanattan edebiyata, müzikten tiyatroya, futboldan basketbola her alanda “benim borum ötsün” mantığı, başkalarını ya öfkelendirir ya da küstürür. İki halde de “sistem” kötürümleşir, kör topal işlerliğini sürdürür tahminen fakat kiri pası da makineyi oldukça arızalı hale getirir, getiriyor.
Alaattin Topçu