Zelzele olmadan yani durup dururken çöken binalara ilişkin son örnek, İstanbul’un Zeytinburnu ilçesinde yaşandı. Bahse ait en yetkili makam olan İstanbul Valiliği’nin yapmış olduğu basın açıklamasında; “06.05.2021 tarihinde saat 10.30’da Sümer Mahallesinde bulunan 5 katlı bir binada çökmenin meydana geldiği, olay yerine AFAD ve öbür müdahale takımlarının sevk edildiği ve gerekli güvenlik tedbirlerinin alındığı” belirtilmişti.
Ayrıyeten “binanın yıkılma riski nedeniyle daha evvelce boşaltıldığının anlaşıldığı” bilgisi de paylaşıldı. Bu açıklamadan anladığımız şey yeniden olay gerçekleştikten sonra yani yapı kendi kendine yıkıldıktan sonra müdahalenin yapıldığıdır.
Talihimiz olayın can kaybıyla sonuçlanan bir afete dönüşmemesi. Lakin ortada idari ve ekonomik bir afet olduğu gerçeğini de söylemeden edemeyeceğim. Tabi bu ekonomik ve idari afetin sorumlularının kimler olduğu konusunda aklıma gelen aşağıdaki soruların yanıtlanması da hayli kıymetli. Maksat risk azaltma yani can kaybı ve yıkımların önüne geçilmesi olduğundan, müdahalenin nasıl yapıldığı konusu bu örnekte bir arama kurtarma olayı gerçekleşmesi muhtaçlığı doğmadığından ehemmiyet arz etmiyor.
Aşağıdaki sorular cevaplanmadan bu yıkımlar devam edeceğini hepimiz biliyoruz!
*Kat maliklerinin tehlikeyi anlayıp tahliyeyi gerçekleştirdikten sonra durumu bir kamu gücüne (Belediye, ÇŞB yahut AFAD) bildirip bildirmedikleri?
*Kamunun bu binanın durumundan öncesinde haberdar olup olmadığı?
Binanın yapı ömrünü tamamlamadan neden yıkıldığı?
*Yapının ruhsatına uygun inşa edilip edilmediği?
*İnşa edildiyse müteahhit ve ilgili belediye tarafından kontrol işinin neden yanlışsız yapılmadığı? Yapılsaydı bu binanın yıkılmaması gerekmektedir!
*Sorunun o devrin imar mevzuatındaki eksikliklerden kaynaklanıp kaynaklanmadığı?
*Bina için İmar Barışı başvurusu yapılıp yapılmadığı?
*Eğer bir risk evvelce belirlendiyse, tebligatın ve tahliyenin neden evvelden yapılmadığı?
*1999 sarsıntısı sonrası hasar kaydı durumunun var olup olmadığı?
*Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İBB, Zeytinburnu Belediyeleri ve kat malikleri tarafından yapı ile ilgili sarsıntı karşısındaki performansını ortaya koyacak incelemenin (binanın ve tabanın durumu) yapılıp, yapılmadığı?
*Gerçekleşen ekonomik ve idari afetin sorumlusunun kimler olduğu ve kimlerin karşılayacağı?
Zeytinburnu örneğinde “gerçekleşen yıkım olayı sonrası” müdahalenin yapıldığı fakat yaşanan ekonomik ve idari afetin sorumlularının kimler olduğu konusunun aydınlatılması büyük değer arz ediyor, kanaatindeyim. Zira afetin tarifinde da ortaya konan “can kaybı, yaralanma ve ekonomik hasar olması” durumlarından birinin yaşanmasının bile sorumluların açığa çıkarılması için kâfi olduğunu düşünüyorum. Yani ortada bu örnekte idari ve ekonomik bir afet durumu kelam mevzusudur.
KARTAL YEŞİLYURT APARTMANI’NDA NE OLMUŞTU?
İstanbul’un Kartal ilçesinde 6 Şubat 2019’da Yeşilyurt Apartmanı’nın çökmesi sonucu 21 kişi hayatını kaybettiğii ve 17 kişinin yaralandığı olayı tam da bu noktada tekrar hatırlayalım. Bu afete ait iki başka dava açıldı. Tutuklu yargılanan bildiğim yok. İddianame de “binanın ruhsata alışılmamış olarak yapılıp tamamlandığı, binaya toplam yedi kat olarak ruhsat verilmesine karşın kaçak olarak iki kat daha çıkıldığı, binanın ruhsat ölçülerinden en ve uzunluk olarak daha büyük inşa edildiği, betonun istenilen basınç dayanımında olmadığı, tüm bu nedenlerden binanın yıkıldığı” bir durumla karşı karşıya olunduğuna değinilmişti. Ayrıyeten, “belediye tarafından binanın kaçak katlarına ait bir süreç yapılmadığı, belediye grupları tarafından hiçbir halde denetlenmediği, inşaat etabında denetim ve denetleme misyonunu yerine getirmediği, vazifelerini layıkıyla yapmaları halinde ruhsata alışılmamış olarak yapılan binanın mühürlenmesi, ruhsata alışılmamış yapılan kat ve eklentilerinin ortadan kaldırılması” gerektiği halde bir sürecin yapılmadığı da belirtilmişti. Yani şayet bu süreçler yapılsaydı, bu yıkım ve beraberin can kayıpları yaşanmayacaktı. Uzman raporunda ise “yapı müsaadesi verildiği lakin kullanım müsaadesi, yani iskanın verilmediği, kullanım müsaadesi olmamasına karşın elektrik ve su aboneliği verildiği, kullanım müsaadesi verilmeyen binalara aboneliklerin verilemeyeceği” belirtilmişti. İddianame de “kontrol ve denetleme misyonunu yerine getirmeyen şüphelilerin, aksiyonlarıyla birçok vatandaşın ölmesi ve yaralanmasıyla sonuçlanan yıkım olayı ortasında illiyet bağının olduğu” da vurgulanmıştı.
BİNA YIKILDIKTAN VE HAYATINI KAYBETTİKTEN SONRA HUKUKUN TECELLİ ETMESİ DEĞERLİ Mİ?
Artık bir benzerini yaşadığımız bu örnekte yargılanmanın da emsal bir halde yapılmasının (can kaybı olmasa da, yargılanmanın bu minvalde yapılmasının gerekli olduğunu düşünüyorum) elzem olduğunu düşünüyorum. Tabi tam da bu noktada İstanbul’daki tüm kent sakinlerinin CİMER üzerinden Etraf ve Şehircilik Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir ve oturduğu ilçenin belediyesine bilhassa 2000 öncesi yapıları için ihbarda bulunmalarını ve şimdiden gerekli ihbarı yaparak, kamuyu vazifeye davet etmeleri gerektiğini de tekrar hatırlatmak isterim. Size verilecek cevap ise “riskli yapı tespit firmalarına başvurmanız ve yapınızla ilgili tespiti kendi müracaatınızla yaptırmanız ve bedelini ödemeniz” olacaktır. Fakat tam da bu nokta zelzele olsun yahut olmasın ve/eya can kaybı yaşansın yahut yaşanmasın, bir yıkımın gerçekleşmesi sonrası idari bir afetin var olması kuşkusuyla kamuda çalışan şahıslar hakkında bir soruşturma ve 15 yıla varan mahpus istemiyle ağır cezada dava açacak bir iddianame hazırlanıyorsa, bu yıkım gerçekleşmeden de bu iddianame hazırlanabilmelidir. Zira dolaylı olarak illiyet bağı kurulmuş olmaktadır. Illaki fiili olarak bir hareketin gerçeklemesi yani can kaybı ve yıkım gerçekleşmesi sonrası bu ve gibisi davaların açılması ve birilerinin cezalandırılması, ne yazık ki; ölenleri geri getirmiyor. Bu nedenle ilgili Bakanlık, Valilik ve AFAD’ın olay gerçekleşmesi sonrası afet müdahaledeki muvaffakiyet hikayeleri üzere, hukukunda sonrası için bir müdahale de bulunmasının bir manası olmadığını ve ölümlerin lakin bu halde önüne geçilebileceğini de belirtmek istiyorum.
Zelzele Bilimci, Jeofizik Mühendisi Dr. Savaş Karabulut