İstanbul Valiliği tarafından sarsıntı olmadan evvel kent sakinlerine bir broşür dağıtılarak sarsıntının haber verilmesinin düşünüldüğü bir anket çalışmasının yapıldığını gördüğümde, sanki üzerinde düşünülerek mi, bir seçenek olarak yazıldığını gördüğümde bu makaleyi yazmayı düşündüm. Bir Jeofizik Mühendisi ve Zelzele Bilimci olarak rastgele bir doğal tehlikeye (deprem, sel vb) karşı çok evvelden hazırlıklı olunması gerektiğini de belirterek, doğal bir olay öncesi öncü bir belirti yakalama ihtimalinin epey düşük bir mümkünlük olduğunu ve bunun rastgele bir halde evvelce söylenmesinin “siyasi iradenin göz önüne alabileceğini” pekte mümkün olmadığını belirtmek isterim. Pekala İstanbul Valiliğe bağlı bir ünitenin yapmış olduğu bu çalışma nedir?
İstanbul Valiliği’ne bağlı Vilayet Afet ve Acil Durum Müdürlüğü web sayfasında “İstanbul Afet Risk Azaltma Planı (İRAP)” kapsamında bir anket hazırlandığını görünce sevindim. İştirakçi demokrasinin işletildiği ve bize fikrimizin sorularak afetlere hazırlık konusunda bir atılımın yapılacağı düşündüm. Üyesi olduğum Bilim ve Aydınlanma Akademisi (BAA) bünyesinde de İstanbul sarsıntısına ait bir rapor (bir anket çalışmasıyla) hazırlığı içinde olduğumuzdan ötürü merak edip anketi incelemek ve iştirakçi olmak istedim. Sonuçta bilimsel bilgi üretiminin önemli bir literatür okuması gerektirdiği ve bu bahse ait çalışmaların öncesinden incelenmesinin gerektiğini bir bilim insanı olarak düzgün biliyorum. Emsal bir öneriyi de İstanbul Valiliği’ne bizim rapor yayınlandığında okumasını şiddetle tavsiye ediyorum. BAA olarak hazırladığımız ankete iştirakçi olmak isteyenler için ise temas adresini metnin son kımında paylaşacağım.
“‘BU GÖRÜNTÜ GİZLİDİR’ İBRARESİYLE…”
Anketler uygulanması açısından ilgili sorununun tahlili ve durum tespiti açısından katılımcılığın değerli bir aracıdır. Fakat ankette iştirakçilere sorulan soruların seçiminin kıymetli olduğunu ve sonucunun şekillenmesinde asli öge olduğunu beraberinde belirtmekte isterim. Zira sorduğunuz sorular sizi ulaşmak istediğiniz sonuca ve amaç kitleniz açısından temel bilgileri barındırır. İstanbul Valiliği’nin hazırladığı ankete iştirakçi olmak için müracaatta bulunduğunuzda birinci olarak sisteme yüklenen tanıtım görüntüsünün çalışmadığını ve “bu görüntü gizlidir” ibaresini görerek cevaplamaya başlayacaksın!
Sonrasında kimi şahsî bilgilerinizin (Ad-Soyad ve Eğitim Durumu, vb) paylaşılması isteniyor. “Daha evvel afet yaşadınız mı?” sorusu sorulduktan sonra “İlimizde meydana gelebilecek hangi afetler en çok can ve mal kayıplarına neden olabilir?” sorusuyla devam ediyor. Aslında bu ve daha birçok soruya karşılık bulması gereken kurumun Valilik ve ilgili ünitesi olduğu halde tekrar de sizinde görüşünüz alınarak, bir nevi yaşanacak fiili duruma ortak olmanızda dolaylı olarak sağlanmış olunuyor. Sonunda; vefat, yaralanma, yıkım yahut maddi hasar var ise kesinlikle bir afet olduğunu belirterek vilayetimize ait afetlere ilişkin verilen onlarca olaydan kimilerinin seçeneklerini paylaşarak devam edelim. Sorulan bu soruda sizlerin seçmeni için verilen seçenecekler ortasında “deprem, kıtlık, savaş, böcek istilası, asit yağmurları ve sise” kadar afete dönüşmesi mümkün olan onlarca bahsin tesirleri açısından sizden katkınız bekleniyor. Neredeyse her doğal, yapay ve/veya teknolojik tehlikenin afete dönüştüğü bir ülkede ise eminim birçoğuna tesiri açısından “en etkili” seçeneğini işaretleyeceksiniz. Daha sonra ise “afetlere bağlı olarak gelişecek olaylar hakkında “patlama, yağmalama, baraj yıkılması ve trafik yoğunluğu” üzere altı seçenekten oluşan bir cevaplama karşınıza çıkıyor. Sizden istenen ise hangisinin bir afet sırasında olabileceği hakkında bilginize başvuruluyor.
“İLGİNÇ OLANIN İSE…”
Değişik olanın ise barajların yıkılması ve yağmalama seçeneklerinin bu soruya eklenmesi için düşünülmüş olması. Binalarımızla (ev, işyeri vb) sarsıntıya hazır olmamasından bu kadar derinlemesine sorunların de düşünülmüş olması karşısında güya herşey tamam bir de “baraj mı yıkılacakmış?” diye düşünmeye sevk edilmesi epeyce enteresan geldi bana. İştirakçi demokratik halin bu kadar net bir biçimde bizlere sorulup, sürecin işletilmesi bu seçenekler ortasından içimizi ısıtıyor. Sonraki sorulardan enteresan olanları ise;
*Üretim, sanayi ve endüstriyel faaliyetlerinin afetlere yol açmasını önlemek için neler yapılmalıdır?
*Kendinizi mümkün bir afet durumu için ne kadar hazırlıklı hissediyorsunuz?
*İklim değişikliği sonucunda oluşacak aksiliklere (Su Kaynaklarının Azalması, Kuraklık vb.) yönelik önlemleriniz nelerdir?
*Sizce meydana gelebilecek büyük bir afette (Deprem, Sel vb.) yaşadığınız konutun hasar göreceğini düşünüyor musunuz?
*Evinizin afetlere yönelik sigortası var mı?
*Afetin tesirleri geçene kadar afet sonrası İstanbul dışına gitmeyi düşünür müsünüz?
*İstanbul’da muhtemel büyük bir afet (deprem, salgın hastalık vb.) sonrası işinizi yahut gelirinizi kaybetme riskiniz var mı?
*Afet öncesi bilgilendirmelerin hangi yolla yapılmasını istersiniz?
*Sizce afetlere yönelik eğitimlerin hangi usulle yapılması daha uygun olur?
*Afet Gönüllüsü olmak ister misiniz?
*Son olarak; son soruya yanıtınız evet ise afetlerde hangi misyonlarda bulunmak istersiniz? üzere sorular yöneltiliyor.
“ELİMİZDEN NE GELECEK”
Son iki sorudan başlayarak tüm bu sorular üzerinden biraz beyin fırtınası yapalım. Afet Gönüllüsü olmak; lisanımıza ne kadar uygun! Düşünsenize bir afet olacak ve siz ise onun gönüllüsü olacaksınız! Bir kadroya, bir sanatkara yahut bir bireye gönül vermenin manası olur fakat “Afet gönüllüsü olmak” salt söz manasıyla nitekim güzel değil.
Sizden ise hangi bahiste yani “arama-kurtarma, ilkyardım, insanı yardım vb” seçeneklerini seçmeniz isteniyor. Toplum olarak birinin ayağı tökezlediğinde koşup yardım eden bir yapımızın olması o kadar hoş ki; fakat husus afete müdahale olunca ve onbinlerce binanın yıkıldığı bir tablo ile karşılaştığımızda bakalım elimizden ne gelecek!
Bir evvelki soruda ise eğitimlerin nasıl yapılması gerektiği konusunda “uzaktan, TV yahut yüzyüze” seçenekleri iştirakçilere sunulmuş. Afete hazırlıkta teorik olarak “uzaktan ve TV yayınları” verebilirsiniz lakin ilkyardım, arama-kurtarma ve yangın ile ilgili uygulamalı yani yüzyüze eğitim olmazsa hiçbir manası olmayacağınızı bilmenizi isterim.
Öteki değişik bir soru ise “afet öncesi bir bilgilendirme yapılacağı” üzere bir algının birinci kere bir soru olarak karşımıza çıktığı ve keşke olsa diye bir ümidin verildiği “hangi formülle yapılmasını istediğiniz” sorusu. Yanıtlar ortasında “SMS, TV, radyo ve toplumsal medya” üzere doğal fakat “Broşür” üzere olağan olmayan bir seçeneğin sunulması ise garip olarak karşılayacağınızı düşünüyorum. Yani sarsıntıdan evvel bize nasıl bilgilendirme broşürü dağıtılacağını hiç üzerinden detayla düşünülmeden eklendiği ve bu manasıyla da nitekim komik ve ciddiyetsizce konulmuş olmalı diye düşüneceksiniz.
“İLGİNÇ YANITLAR KARŞIMIZA ÇIKIYOR”
Devam edelim mi? İstanbul’da bir afet (deprem ve salgın) durumunda işinizi ve gelirinizi kaybetme riskinizin sorulduğu bir soru karşınıza çıksa ne düşünürsünüz? Yok “salgında kimse işsiz kalamaz yahut sarsıntı olsa bile para kazanmaya devam edebilirim!” yanıtlarını verebilir misiniz? “Evet/Hayır” seçenekleri dışında verilen “Kısmen yahut Fikrim yok” ise değişik karşılıklar olarak tekrar karşımıza çıkıyor.
Tüm afetler için sorulmuş fakat genel olarak zelzele için düşünebileceğimiz ve birkaç haftadır tahliye planları üzerine medyaya haber yönlendiren bürokratlar üzere “Afet sonrası İstanbul dışına gitmeyi düşünür müsünüz?” sorusu karşımıza tekrar çıkıyor. Lakin afetin tesirleri geçene kadar diye de bir ek cümleyle eş vakitli olarak bu soru soruluyor! Ben bu sorunun karşılığını birçok sefer verdim. Başka yazılarımdan rahatlıkla karşılığını bulabilirsiniz, diyerek bu soru hakkında daha fazla yorum yazma gereğini hissetmiyorum.
Lakin son bir yorumu yapmanın ise hepimizin neden sorduklarını düşünmeye iten soruyla sonlandırıp, geri kalan sorularla ilgili sizlerin daha yeterli yorumlar yapacağınıza inancım ise tam olduğunu belirtmek istiyorum. “İklim değişikliği ile ilgili önlemlerimizin neler olması gerektiği” sorusu sorulmuş. Sizin de benim üzere karşılık seçeneklerinden hepsini seçeceğinizi biliyorum. Lakin sorunun bu noktada neden sorulduğunu düşünmeniz ve genel olarak anketten çıkacak sonucun ya da iştirakçilerin verdiği karşılıkların bizlerin hayatına nasıl yansıyacağını şimdiden anlamanızı istediğimden bu kıymetlendirme yazısını yazmak ve sizlerle paylaşmak istedim.
Eminim sizlerde benim üzere sarsıntı ve gibisi bir afet için ilimiz kapsamında yapılacak bu anketin sonuçlarının “Kentimizi yani bizi sarsıntıya hazırlayacağını muhakkak düşünmüşsünüzdür!” Değil mi? Fakat ben yeniden de size aşağıdaki temas adresinden kent işçilerinin sarsıntıya hazırlığı konusunda daha net soruları içeren ankete katıldığınızda, farkını görmenizi isteyeceğimi belirtmek isterim. “Kent işçileri zelzeleye hazır mı?” bahis başlıklı anketimize katılın ve siyasi iktidar ve lokal idarelere sonucunu birlikte duyuralım ne dersiniz?
Jeofizik Mühendisi/Deprem Bilimci Dr. Savaş Karabulut